Jednym z przywilejów pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę jest prawo do różnego rodzaju urlopów. Przykładem jest chociażby urlop bezpłatny oznaczający czasowe zawieszenie stosunku pracy, za które nie otrzymuje się wynagrodzenia. Ile może trwać urlop bezpłatny i co jest podstawą jego udzielenia? Czy pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym zawsze ma prawo powrotu na swoje stanowisko?
Urlop bezpłatny – co to jest?
Pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę przysługują różnego rodzaju prawa. Jako jedno z nich wskazać możemy chociażby prawo do urlopu wypoczynkowego. Zgodnie z Kodeksem pracy jego wymiar zależy od stażu pracy. Po wykorzystaniu urlopu płatnego, pracownikowi pozostaje jeszcze jedna alternatywa – urlop bezpłatny. Ten udzielany jest na podstawie wniosku i oznacza zawieszenie stosunku pracy, a nie jego zakończenie. Jest to czas, podczas którego pracownik nie wykonuje obowiązków służbowych, a co za tym idzie – nie otrzymuje wynagrodzenia. Urlop ten można wykorzystać zarówno wtedy, gdy wykorzystamy limit przysługującego nam urlopu wypoczynkowego, jak i w celu czasowego podjęcia pracy u innego pracodawcy, opieki nad dzieckiem czy chociażby wyjazdu. Co do zasady po urlopie bezpłatnym osoba zatrudniona może powrócić na dotychczasowe stanowisko. Od tej reguły istnieją jednak pewne wyjątki.
Pamiętaj!
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracodawca może, ale nie musi wyrazić zgody na urlop bezpłatny pracownika. Ma prawo odmówić udzielenia takiego urlopu bez podania uzasadnienia.
Urlop bezpłatny – kto może się o niego ubiegać?
Urlop bezpłatny w pracy jest przywilejem pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Prawo do tego urlopu przysługuje niezależnie od czasu trwania umowy – mogą ubiegać się o niego zarówno pracownicy zatrudnieni na czas określony, jak i na czas nieokreślony. Zasady przyznawania urlopu oraz obowiązki leżące zarówno po stronie pracownika, jak i pracodawcy, regulowane są przez Kodeks pracy w rozdziale II, Art. 174 „Urlopy bezpłatne”. Podstawą jego udzielenia jest wniosek o urlop bezpłatny złożony przez pracownika.
Wiele wątpliwości rodzi urlop bezpłatny w szkole. Czy nauczyciel może wziąć urlop bezpłatny? Według przepisów Karty Nauczyciela: „Nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć przysługuje urlop płatny dla dalszego kształcenia się oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem. Nauczyciel może otrzymać urlop płatny lub bezpłatny dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych, a bezpłatny z innych ważnych przyczyn”.
Ile może trwać urlop bezpłatny?
Kodeks pracy, choć reguluje zasady przyznawania urlopu bezpłatnego, nie określa ani minimalnego ani maksymalnego czasu jego trwania. Długość urlopu bezpłatnego pracownik ustala bezpośrednio z pracodawcą. W praktyce może to być zarówno kilka dni, miesięcy czy nawet lat.
Pamiętaj!
W Kodeksie pracy znajdziemy zapis mówiący o tym, że przy udzielaniu urlopu bezpłatnego dłuższego niż 3 miesiące strony mogą przewidzieć odwołanie pracownika z takiego urlopu. Odwołanie musi być jednak umotywowane ważnymi przyczynami.
Jak napisać podanie o urlop bezpłatny?
Wniosek o urlop bezpłatny może złożyć jedynie pracownik – w świetle prawa pracodawca nie może wysłać podwładnego na przymusowy urlop bezpłatny ani nie może zaproponować go w zamian za przysługujący mu urlop wypoczynkowy. Podanie o zwolnienie ze świadczenia obowiązku pracy powinno zawierać kilka istotnych informacji. Wypełniając wniosek o urlop bezpłatny należy podać:
- dane pracodawcy,
- dane osobowe pracownika,
- zajmowane stanowisko,
- czas trwania urlopu bezpłatnego,
- podstawę prawną (Art. 147. § 1. Kodeksu pracy),
- ewentualną motywację wniosku.
Czy pracodawca może odmówić urlopu bezpłatnego?
Pracodawca może odrzucić wniosek o urlop bezpłatny pracownika bez podania żadnej przyczyny.
Zauważ, że wniosek o urlop bezpłatny nie musi wskazywać powodów, dla których pracownik stara się o urlop. Zawarcie w podaniu motywacji może jednak okazać się pomocne w uzyskaniu zgody pracodawcy.
Czy urlop bezpłatny wlicza się do stażu pracy?
Jedną z wątpliwości, jakie budzi kwestia bezpłatnego urlopu, jest jego zaliczenie do stażu pracy. Choć odpowiedź w tym przypadku wydaje się jednoznaczna, warto wspomnieć o pewnym wyjątku.
Co do zasady urlop bezpłatny nie wlicza się do stażu pracy, a spowodowane jest to faktem, że urlop taki powoduje zawieszenie stosunku pracy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Wyjątkiem jest natomiast sytuacja, w której pracownikowi udziela się urlopu bezpłatnego w celu podjęcia pracy u innego pracodawcy.
Pamiętaj!
Urlop bezpłatny udzielony w celu podjęcia zatrudnienia u innego pracodawcy wlicza się do stażu pracy.
Czy urlop bezpłatny jest okresem nieskładkowym?
Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie ujmuje urlopu bezpłatnego w katalogu okresów nieskładkowych. Warto jednak mieć na uwadze, że istnieją ściśle określone rodzaje urlopu bezpłatnego, które zaliczają się do emerytury jako okresy nieskładkowe. Wśród nich można wymienić chociażby przerwę w zatrudnieniu, do której doszło w przypadku nieudzielenia urlopu bezpłatnego małżonkom pracowników skierowanych na przykład do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych czy w misjach specjalnych za granicą. Jest to jedyny rodzaj urlopu bezpłatnego, który uznawany jest za okres nieskładkowy.
Urlop bezpłatny a praca u innego pracodawcy
Urlop wypoczynkowy – jak sama nazwa wskazuje – jest czasem odpoczynku od obowiązków służbowych. Nieco innymi prawami rządzi się urlop bezpłatny. Ten, choć również bywa przeznaczany na wypoczynek, może być także czasem wykorzystanym na świadczenie obowiązku pracy na rzecz innego pracodawcy. Czy to oznacza, że podczas urlopu bezpłatnego pracownik może podjąć zatrudnienie w innym miejscu pracy? Jak najbardziej. Co więcej, pracodawca może zaproponować swojemu pracownikowi urlop bezpłatny w celu tymczasowego podjęcia pracy w innym miejscu. Najczęściej odbywa się to na podstawie porozumienia pomiędzy dwojgiem pracodawców i za zgodą samego pracownika.
Pamiętaj!
Według art. 174 Kodeksu pracy za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego celem wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym porozumieniu. W takiej sytuacji okres urlopu bezpłatnego wlicza się do stażu pracy, od którego uzależnione są uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy.
Urlop bezpłatny pracownika a zwolnienie z pracy
Czy pracodawca może rozwiązać stosunek pracy z pracownikiem przebywającym na urlopie bezpłatnym? Czy pracownik może zostać zwolniony podczas zawieszenia stosunku pracy? Odpowiedz na to pytanie nie jest jednoznaczna.
Pracownika, który wykorzystuje urlop bezpłatny, obejmują przepisy o ochronie trwałości stosunku pracy. Oznacza to, że w czasie trwania urlopu bezpłatnego pracodawca nie może wypowiedzieć ani zmienić warunków pracy. Jednocześnie warto zaznaczyć, że pracodawca może rozwiązać stosunek pracy w kilku ściśle określonych przepisami sytuacjach.
W czasie trwania urlopu bezpłatnego pracodawca może zwolnić pracownika w wyniku:
- ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy,
- zwolnienia grupowego,
- pojawienia się przesłanek pozwalających na dyscyplinarne zwolnienie z pracy.
Według wyroku Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2016 roku, pracodawca odpowiadający za zwolnienie grupowe pracowników może przyjąć fakt przebywania na długotrwałym, bezpłatnym urlopie i korzystania w tym czasie z innego źródła utrzymania jako jedno z kryteriów wskazujących pracowników do zwolnienia. W ramach grupowego zwolnienia dopuszczalne jest jednak rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem przebywającym na urlopie dłużej niż 3 miesiące.
Co ważne, pracownik, chcąc wypowiedzieć umowę o pracę podczas trwania urlopu bezpłatnego, może zrobić to w dowolnym momencie.
Urlop bezpłatny a ZUS
Urlop bezpłatny jest równoznaczny z utratą praw do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego. Za okres, w którym pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym, pracodawca nie odprowadza składek ZUS. Osobie, z którą stosunek pracy został zawieszony, nie przysługuje zatem także prawo do zasiłku chorobowego, macierzyńskiego czy opiekuńczego ani prawo do świadczenia rehabilitacyjnego. W praktyce oznacza to, że po 30 dniach od momentu rozpoczęcia urlopu bezpłatnego pracownik traci prawo do darmowego korzystania z opieki zdrowotnej.
Urlop bezpłatny a urlop wypoczynkowy
Idee urlopu wypoczynkowego a urlopu bezpłatnego znacznie się różnią. Inne są ich cele oraz zasady je charakteryzujące. Prawo do urlopu wypoczynkowego pracownik nabywa z początkiem każdego roku kalendarzowego, natomiast w pierwszym roku pracy urlop wypoczynkowy nalicza się proporcjonalnie do upływu każdego przepracowanego miesiąca. Pracownikowi przysługuje 20 dni urlopu wypoczynkowego w przypadku pracownika zatrudnionego krócej niż 10 lat i 26 dni urlopu dla pracownika zatrudnionego powyżej 10 lat. W sytuacjach przewidzianych przepisami Kodeksu pracy wymiar urlopu wypoczynkowego może jednak ulec obniżeniu. Jedną z przesłanek wpływających na zredukowanie wymiaru urlopu wypoczynkowego jest urlop bezpłatny.
Pamiętaj!
Pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym nie nabiera praw do urlopu wypoczynkowego. W przypadku zawieszenia stosunku pracy trwającego co najmniej miesiąc wymiar urlopu wypoczynkowego zostanie odpowiednio zredukowany.
Kolejną zgłaszaną wątpliwością w kwestii zależności pomiędzy urlopem bezpłatnym a urlopem wypoczynkowym jest rzekoma konieczność wcześniejszego wykorzystania urlopu wypoczynkowego przed pójściem na urlop bezpłatny. Tymczasem w przepisach prawnych nie znajdziemy żadnej adnotacji na ten temat. Wniosek o urlop bezpłatny pracownik może złożyć w dowolnym momencie, bez względu na prawo do urlopu wypoczynkowego. Faktem jednak jest, że bardziej opłacalnym dla pracownika rozwiązaniem będzie wcześniejsze wykorzystanie płatnego urlopu wypoczynkowego.
W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że pracodawca nie ma prawa wysłać pracownika na urlop bezpłatny zamiast urlopu wypoczynkowego, jeśli pracownik nie wyrazi na to zgody.
Urlop bezpłatny na świadectwie pracy
Zasady wypełnienia i treść, jaka powinna znaleźć się w świadectwie pracy, jest regulowana przez rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 30 grudnia 2016 roku. Według rozporządzenia urlop bezpłatny na świadectwie pracy powinien być ujęty jedynie w jednym miejscu – w pkt 6 ust. 2 świadectwa pracy. To tutaj powinien znaleźć się nie tylko zapis dotyczący okresu trwania urlopu bezpłatnego, ale także podstawy prawnej do jego udzielenia. W przypadku, gdy urlop bezpłatny udzielony był na wniosek pracownika, podstawą może być art. 174 § 1 Kodeksu pracy.
Pamiętaj!
Urlop bezpłatny w świadectwie pracy wykazuje się z całego okresu zatrudnienia, a nie tylko z roku kalendarzowego, w którym zakończył się stosunek pracy.
Co ważne, okresu urlopu bezpłatnego nie zapisuje się w rubryce dotyczącej okresów nieskładkowych, z uwagi na to, że nie został on uwzględniony wśród przepisów o emeryturach i rentach.
