Praca może być pasją. Może dawać spełnienie i być formą samorealizacji. Może też podnosić poczucie własnej wartości. Niekiedy zdarza się jednak, że zaczyna ona dominować nad innymi aspektami życia. Staje się dla nas całym życiem, zaburzającym tym samym równowagę pomiędzy obowiązkami służbowymi a odpoczynkiem. Pracoholizm – który jest już uzależnieniem – oznacza brak kontroli nad swoim życiem zawodowym i przejawia się obsesyjną potrzebą pracy. Jak zapobiegać pracoholizmowi, a jak leczyć go, gdy na prewencję jest już za późno?
Spis treści
Co to jest pracoholizm?
Coraz bardziej powszechny we współczesnym świecie pracoholizm nie jest jednak żadną nowością. Po raz pierwszy termin ten został użyty w latach 60. XX wieku przez psychologa Wayne’a Oatesa dla określenia osób, dla których praca stała się najważniejszą wartością życiową. Przedstawił on wówczas problem jako: „bardzo silną, niekontrolowaną potrzebę pracowania, znacząco zakłócającą psychospołeczne funkcjonowanie jednostki, poziom jej satysfakcji z życia oraz stan jej zdrowia”. Co ciekawe, pracoholizm uznano wówczas za jedyne społecznie akceptowane uzależnienie. Jednocześnie nietrudno zauważyć, że definicja pracoholizmu powstała na podobieństwo alkoholizmu, a wszystko po to, by podkreślić negatywny wymiar tego zjawiska.
Dziś pracoholizm zaliczany jest do grupy zaburzeń behawioralnych i stawiany obok wspomnianego wyżej alkoholizmu czy chociażby zakupoholizmu. Polega na obsesyjnym podejściu do kwestii pracy i poczuciu wewnętrznego przymusu jej wykonywania. Pracownik cierpiący na pracoholizm traci poniekąd kontrolę nad swoim życiem zawodowym, stawiając je ponad inne aspekty życia. Traci także równowagę pomiędzy najważniejszymi elementami życia codziennego, będąc do reszty pochłoniętym wykonywaniem obowiązków służbowych. Pozostaje jednak pytanie – czy pracoholikiem możemy nazwać każdą osobę, dla której sensem życia jest praca? Czy każdy pracownik uważający swoje nadmierne zamiłowanie do pracy za atut jest pracoholikiem? Nie do końca. Charakterystyka pracoholizmu wyraźnie wskazuje na zaburzenie równowagi pomiędzy pracą a innymi sferami życia i utratę kontroli nad własnym zachowaniem, które jest wynikiem wewnętrznego przymusu wykonywania obowiązków, jakie stają się jedynymi źródłami zadowolenia i życiowego spełnienia.
Pracoholizm – przyczyny
Pracoholizm w Polsce staje się coraz bardziej powszechnym zjawiskiem. Szacuje się, że nawet około 15 proc. społeczeństwa może być uzależnionych od swojej pracy. Jednocześnie nie jest możliwe wskazanie jednej konkretnej przyczyny, która odpowiadałaby za taki stan rzeczy. Niemniej specjaliści zwracają przede wszystkim uwagę na pewne cechy osobowości, które sprawiają, że dana osoba może mieć większe tendencje do popadnięcia w pracoholizm. Na czele takich cech możemy wyróżnić nadmierny perfekcjonizm, zbyt wysokie ambicje czy chociażby chęć realizacji swoich założeń i celów za wszelką cenę. W pracoholizm częściej popadają także narcyzi oraz osoby, które mają skłonności do zachowań obsesyjno-kompulsywnych. Według niektórych badań uzależnienie od pracy częściej pojawia się u osób niestabilnych emocjonalnie, które nie radzą sobie w relacjach społecznych. Wśród przyczyn pracoholizmu bez wątpienia należy także wymienić charakter rynku pracy, gdzie kładzie się ogromny nacisk na zysk, wyrabianie norm, a od pracowników wymaga się absolutnego oddania. W niektórych przypadkach pracoholizm jest także formą ucieczki od życia codziennego i jego problemów.
Pamiętaj!
Pracoholizm jest zaburzeniem behawioralnym, które może dotknąć absolutnie każdego, bez względu na wiek, zajmowane stanowisko czy rodzaj pracy.
Pracoholizm – objawy
O pracoholizmie mówimy coraz częściej i coraz głośniej. Jednocześnie żaden pracownik, który jest uzależniony od pracy, nie postrzega tego jako problem, a wręcz największy atut. Po czym więc poznać pracoholizm? Co warto wiedzieć w kwestii zagadnienia: „pracoholizm – objawy”? Pomocnym narzędziem może okazać się tutaj test na pracoholizm, który ułatwi rozpoznanie pierwszych objawów uzależnienia.
Wśród objawów pracoholizmu możemy wyróżnić między innymi takie zachowania jak:
-
obsesyjna potrzeba wykonywania pracy,
-
przyjmowanie na siebie coraz większej ilość obowiązków zawodowych,
-
zatracenie równowagi pomiędzy pracą a innymi aspektami życia codziennego,
-
wyolbrzymianie problemów w pracy,
-
brak realnej oceny, ile czasu poświęcono na wykonywanie obowiązków służbowych,
-
brak fizycznej możliwości skoncentrowania myśli poza obszarem związanym z pracą,
-
dążenie do nadmiernej perfekcji i brak zadowolenia z efektów swojej pracy,
-
chęć wykonywania wszystkich zadań samodzielnie,
-
praca po godzinach,
-
konieczność przerwania pracy powoduje dyskomfort psychiczny, a nawet fizyczny,
-
ambicja bycia najlepszym,
-
nieradzenie sobie z porażkami,
-
wynoszenie pracy na piedestał i stawianie jej na pierwszym miejscu,
-
brak czasu dla rodziny i przyjaciół,
Pamiętaj!
Warto mieć na uwadze, że bardzo często podobne symptomy możemy zauważyć u osoby, u której zdiagnozowano na przykład uzależnienie od komputera. Obniżone samopoczucie i napady lęku, gdy dana osoba nie ma dostępu do komputera czy internetu, możemy porównać do sytuacji, gdy odbierzemy pracoholikowi jego narkotyk, czyli możliwość wykonywania pracy.
Pracoholizm – fazy
Mając już rozeznanie na temat objawów pracoholizmu, warto zatrzymać się nad fazami zaburzenia. Pracoholizm zaczyna się przede wszystkim od nadmiernego perfekcjonizmu i zaangażowania w wykonywanie swoich obowiązków.
W pierwszej fazie osoba chora pragnie zostać docenioną, chce chwalić się wynikami swojej pracy i przeznacza na nią całą swoją energię. Zaczyna brakować czasu na pozasłużbowe kontakty międzyludzkie, następuje pogorszenie relacji z innymi. Bardzo często już na tym etapie pojawiają się lęki czy bóle głowy.
W kolejnej fazie mamy do czynienia z jeszcze większą separacją od otoczenia i wyłączeniem z życia społecznego. Zauważalne stają się już pewne objawy somatyczne uzależnienia od pracy, takie jak problemy ze snem, agresja, obniżone samopoczucie, nieumiejętność pracy w grupie czy problemy z koncentracją. Pracoholik zaczyna odczuwać niechęć do współpracowników.
Trzecia faza pracoholizmu to silne stany lękowe. Osoba uzależniona od pracy zaczyna w końcu zauważać pewne niepokojące sygnały, które często wynikają już z wycieńczenia organizmu.
Pamiętaj!
Na zaawansowanym etapie choroby, choć pracoholik podejmuje próby ograniczenia czasu poświęconego na pracę, nie jest już w stanie samodzielnie zmienić swoich nawyków.
Etap ten bardzo często jest próbą dla bliskich uzależnionego. Wszystko to prowadzi do tak zwanej fazy chronicznej, która charakteryzuje się małą ilością snu i coraz mniejszą ilością spożywanych pokarmów, co może prowadzić do skrajnego wycieńczenia fizycznego i psychicznego.
Do czego prowadzi pracoholizm?
Wbrew pozorom pracoholizm wcale nie prowadzi do większej efektywności pracownika. Choć ten stara się wykonywać swoje obowiązki jak najlepiej, poświęca im coraz więcej czasu i pożytkuje na nie całą swoją energię, wpada w błędne koło. Spada samopoczucie, odczuwalne zaczynają być problemy z koncentracją, które uniemożliwiają owocną pracę i sprawiają, że osoba uzależniona przestaje radzić sobie z nagromadzeniem obowiązków służbowych. Długotrwałe skupienie na obowiązkach zawodowych w połączeniu z brakiem czasu na relaks i odpoczynek, prowadzą do wielu poważnych problemów zdrowotnych. Nieustanne poczucie niezadowolenia z siebie i dążenie do niezdrowej perfekcji, może prowadzić również do głębokiej depresji. W niektórych przypadkach mogą pojawić się także nerwice lękowe i różnego rodzaju psychozy. Oczywistym skutkiem pracoholizmu jest także wyłączenie z życia społecznego i pojawienie się problemów rodzinnych wynikających chociażby z braku czasu dla bliskich. Ciągłe napięcie i chroniczne zmęczenie to oczywiste powikłania, do jakich może prowadzić pracoholizm.
Jak leczyć pracoholizm?
Pracoholizm jest zaburzeniem, które podlega leczeniu. Bardzo często jednak, by taką terapię w ogóle rozpocząć, konieczne może okazać się pokonanie wielu barier stawianych przez samego pacjenta. To on jest ostatnią osobą, która uzmysławia sobie problem i zdaje sobie sprawę z tego, że potrzebuje pomocy. Zatem jak leczyć pracoholizm?
Warto mieć na uwadze, że chorobę mogą też wywoływać różne czynniki, a jej leczenie zależne jest przede wszystkim od objawów. Nie ma jednego skutecznego sposobu, który gwarantowałby wyleczenie z pracoholizmu. Jest to długotrwały proces, który w dużej mierze zależy od chęci współpracy samego zainteresowanego. Zadaniem psychoterapeuty jest przede wszystkim odkrycie mechanizmów, które doprowadziły do pojawienia się uzależnienia oraz pomoc pacjentowi w osiągnięciu dojrzałości emocjonalnej. Dzięki temu osoba chora będzie potrafiła rozpoznawać i akceptować swoje emocje, co przełoży się także na znacznie lepsze radzenie sobie z niepowodzeniami i pokonywaniem trudności.
Już na początkowym etapie terapii pacjent musi zdać sobie sprawę z tego, jakie ma potrzeby oraz nauczyć się rozpoznawać i rozumieć swoje emocje. Kolejnym krokiem będzie ustalenie pewnego harmonogramu, w którym osoba chora postawi sobie pewne granice, a przede wszystkim ustali czas, który może przeznaczyć na pracę. Jest to nieustanna nauka samokontroli, która może jednak przynieść bardzo dobre skutki.
Pracoholizm – jak go uniknąć?
Doskonale wiemy, że zdecydowanie łatwiej i lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Dokładnie taka sama zależność występuje w przypadku pracoholizmu. Chcąc go uniknąć, warto przede wszystkim postawić sobie pewne granice i mądrze ustalić czas, który tygodniowo możemy poświęcić na pracę. Warto nauczyć się delegowania zadań i nie przyjmowania na siebie kolejnych obowiązków. Może być to niezwykle trudne szczególnie w obliczu przekonania, że sami jesteśmy w stanie wykonać dane zadanie najlepiej. Niezwykle ważne jest planowanie czasu, który poświęcimy tylko i wyłącznie dla rodziny i osób bliskich. W tym czasie należy ograniczyć rozmowy na temat pracy, wyłączyć powiadomienia służbowej skrzynki mailowej, a żeby uniknąć z tego powodu wyrzutów sumienia, wcześniej warto wyznaczyć granice swojej dostępności do spraw zawodowych i unikać służbowego kontaktowania się po godzinach pracy.
Jak pomóc pracoholikowi?
Bliscy osoby uzależnionej czy jej współpracownicy będą pierwszymi ludźmi, którzy zauważą niepokojące symptomy i pierwsze objawy pracoholizmu. Chcąc pomóc takiej osobie, warto podjąć z nią szczerą rozmowę. Bez osądzania i oceniania, z absolutną empatią i zrozumieniem. Nie warto wywoływać w pracoholiku poczucia winy, ponieważ odbierze on to jedynie jako atak, a nie chęć pomocy. Małymi krokami możemy natomiast zaproponować mu wspólne wyjście czy krótki wyjazd, podczas któremu mógłby poświęcić czas jedynie dla bliskich czy na odpoczynek. Miejmy na uwadze, że będzie to dla niego ogromne wyzwanie, które nie zawsze może zakończyć się sukcesem. Niemniej należy wytrwale wspierać go niezależnie od jego podejścia, motywować do przezwyciężenia choroby i nauczyć się rozmawiać z nim o emocjach.
