Alergik w pracy

Według Światowej Organizacji Alergii u 30-40 proc. populacji świata występuje co najmniej jedno ze schorzeń alergicznych. Polskie Towarzystwo Alergiczne szacuje z kolei, że alergia może dotykać nawet połowę populacji naszego kraju. Problem jest powszechny, a statystyki rosną. Także w przestrzeni zawodowej. – Zawodowe choroby alergiczne i astma zawodowa są pojęciami medyczno-prawnymi, których rozpoznanie skutkuje konsekwencjami prawnymi. Wiąże się to przeważnie z brakiem możliwości zatrudnienia na dotychczas zajmowanym stanowisku, co często jest równoznaczne z utratą pracy – zauważa prof. dr hab. n. med. Cezary Pałczyński. Czym jest alergia zawodowa i jakie profesje są na nią najbardziej narażone? Jak przystosować biuro dla alergika i jak radzić sobie z jej objawami?

Alergia – czym jest? Rodzaje

Alergia uważana jest za chorobę cywilizacyjną. Jest powszechnym problemem, który z uwagi na coraz częstsze diagnozowanie, zyskał miano epidemii XXI wieku. Czym tak naprawdę jest alergia? 

Sprawnie funkcjonujący układ immunologiczny jest naszą bronią w walce z wirusami, bakteriami czy pasożytami. W momencie, gdy układ odpornościowy identyfikuje takich wrogów, przystępuje do działania i stara się ich zniszczyć. Wytwarza wówczas przeciwciała, a wraz z nimi pojawia się stan zapalny. Jest to naturalna reakcja obronna naszego systemu odpornościowego, który chce bronić nas przed rozpoznanymi patogenami. W przypadku alergików układ odpornościowy rozpoznaje wroga nie tylko w rzeczywistych wirusach czy bakteriach, ale także w zwykłych substancjach, które u zdrowego człowieka nie wywołują żadnej odpowiedzi systemu odpornościowego. Innymi słowy, alergia jest nieprawidłową reakcją układu odpornościowego, który błędnie rozpoznaje dany czynnik (czyli tzw. alergen) i klasyfikuje go jako coś, co zagraża naszemu zdrowiu. W odpowiedzi wywołuje więc reakcje obronne, czyli reakcje alergiczne. 

W zależności od przyczyn powstania wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje alergii: 

• Alergia pokarmowa

Alergia pokarmowa objawia się zestawem niepożądanych symptomów wówczas, gdy do organizmu dostają się alergeny wraz ze spożywanym jedzeniem. Wśród najczęstszych alergenów wymienić możemy między innymi mleko krowie, białko jaja kurzego, gluten czy chociażby orzechy.

• Alergia kontaktowa

Alergia kontaktowa to rodzaj alergii wywoływanej przez kontakt alergenu ze skórą. Do często uczulających czynników w alergii kontaktowej należą substancje zawarte w kosmetykach, chrom, nikiel, barwniki włókiennicze czy lateks. 

• Alergia wziewna

Alergia wziewna należy do najczęściej występujących alergii. Mówimy o niej w momencie, gdy reakcję alergiczną organizmu wywołują alergeny, które znajdują się w powietrzu i które wraz z nim wdychamy. Do alergenów wziewnych należą na przykład pyłki roślin, kurz czy sierść zwierząt. W większości przypadków alergia na pyłki ma jednak charakter sezonowy i uaktywnia się w momencie pylenia roślin, na które jesteśmy uczuleni. 

• Alergia na jad owadów 

Alergia na jad owadów jest nadmierną reakcją układu immunologicznego, która ma miejsce po użądleniu / ugryzieniu przez owada (najczęściej pszczoły, osy, szerszenia). Reakcja uczuleniowa może mieć różne nasilenie – od delikatnego odczynu miejscowego aż do ciężkiego wstrząsu anafilaktycznego, który zagraża życiu. 

Kalendarz pyleń

Bezcennym narzędziem w minimalizowaniu objawów alergii jest kalendarz alergika i prognozy, które podpowiedzą osobom uczulonym na alergie wziewne, co i kiedy pyli. Kalendarz ten zawiera informacje na temat okresów pylenia konkretnych roślin i ich stężenia występującego w określonych miesiącach w różnych regionach Polski. Dzięki takiej wiedzy możliwe jest ograniczenie kontaktu z poszczególnymi płytkami tak, by zmniejszyć uciążliwe objawy alergii.

Alergia – objawy

Najpoważniejszym objawem reakcji alergicznej naszego organizmu może być wstrząs anafilaktyczny. Warto jednak wiedzieć, że objawy alergii mogą różnorodne, np. związane z problemami skórnymi, problemami z oddychaniem, reakcją narządu wzroku czy reakcją układu pokarmowego.

• Objawy alergii pokarmowej

  • biegunka, 

  • nudności,

  • wymioty,

  • świąd jamy ustnej,

  • ból brzucha. 

• Objawy alergii kontaktowej

• • pokrzywka,

• • obrzęk skóry,

• • rumień, 

• • świąd,

• • wysypka. 

• Objawy alergii wziewnej

  • łzawienie oczu,

  • zaczerwienienie spojówek,

  • opuchlizna oczu,

  • alergiczny nieżyt nosa,

  • kichanie,

  • astma oskrzelowa,

  • duszności. 

• Objawy alergii na jad owadów 

  • nagły spadek ciśnienia,

  • duszności i trudności z oddychaniem,

  • kaszel,

  • wymioty,

  • przyspieszone tętno. 

Alergia – jak sobie pomóc?

Podstawą łagodzenia alergii jest wykrycie, na co nasz układ immunologiczny reaguje nadwrażliwie. Pierwszym krokiem powinna być więc wizyta u alergologa i wykonanie testów. To właśnie na tej podstawie lekarz dobiera leki mające na celu poprawienie samopoczucia i komfortu funkcjonowania alergika.

Zidentyfikowanie substancji i czynników uczulających pozwala także wskazać, czego konkretnie pacjent powinien unikać, by nie narażać się na reakcję alergiczną. Oczywiście nie zawsze będzie to możliwe, natomiast zawsze należy podjąć próby ograniczenia ekspozycji na alergeny.

Doraźnie możemy również stosować środki łagodzące objawy alergiczne, takie jak krople do nosa, spray czy tabletki przeciwhistaminowe dostępne w aptece. Drogą do ograniczenia problemów nadwrażliwości jest też poddanie się terapii odczulającej. Warto również pamiętać, że w przypadku silnych alergii, w efekcie których może dojść na przykład do wstrząsu anafilaktycznego, alergik powinien zawsze mieć przy sobie adrenalinę. Podaje się ją w przypadku wysokiego zagrożenia, zgodnie z wcześniejszym zaleceniem lekarza.

Czym jest alergia zawodowa?

Zarówno samo środowisko pracy, jak i sposób jej wykonywania mogą wiązać się z podwyższonym ryzykiem narażenia na różnego rodzaju czynniki alergologiczne. Możliwe jest więc obciążenie pracownika alergią zawodową. Choć w przypadku wystąpienia reakcji alergicznych w środowisku zawodowym możemy żartobliwie powiedzieć o uczuleniu na pracę, w rzeczywistości reakcja uczuleniowa w miejscu pracy może naprawdę mieć miejsce. Wówczas mówimy o tak zwanej alergii zawodowej. 

Alergia zawodowa jest szczególną grupą chorób alergicznych, podstawą których są alergeny występujące w środowisku pracy. Jest to więc alergia związana z występowaniem w miejscu pracy czynników specyficznych, które mogą wywołać uczuleniowe reakcje organizmu. 

Na niezwykle istotną, a zarazem bardzo problematyczną kwestię związaną z rozpoznaniem alergii zawodowej, zwraca uwagę prof. dr hab. n. med. Cezary Pałczyński:

– Narażenie na specyficzne czynniki potencjalnie szkodliwe (alergeny, substancje o działaniu drażniącym) obecne w miejscu pracy bywa czynnikiem etiologicznym chorób alergicznych i astmy niealergicznej – w takich przypadkach mówimy o chorobach zawodowych. Zawodowe choroby alergiczne i astma zawodowa są pojęciami medyczno-prawnymi, których rozpoznanie skutkuje konsekwencjami prawnymi. Wiąże się to przeważnie z brakiem możliwości zatrudnienia na dotychczas zajmowanym stanowisku, co często jest równoznaczne z utratą pracy. W związku z tym pracownicy najczęściej nie są zainteresowani rozpoznaniem choroby zawodowej i nie zgłaszają objawów chorobowych w trakcie badań okresowych – zauważa ​​prof. dr hab. n. med. Cezary Pałczyński. 

• Walka z alergią zawodową w Polsce

Tysiące osób codziennie zmaga się z alergią w pracy – wiele, w obawie o stanowisko, ukrywa dolegliwości. W efekcie nie otrzymują pomocy systemowej i nieraz latami trwają w uciążliwym dla zdrowia środowisku.

– Polskie przepisy dotyczące tego zagadnienia są odmienne od przyjętych w większości krajów rozwiniętych (tutaj opierają się one na właściwej komunikacji o ryzyku związanym z pracą i ubezpieczeniach indywidualnych i grupowych). Obecny stan prawny w Polsce wywiera negatywny wpływ na wgląd w sytuację epidemiologiczną dotyczącą tego zagadnienia. Polskie statystyki dotyczące zapadalności na wiele chorób zawodowych (w tym alergicznych) zasadniczo odbiegają od danych z innych krajów UE i nie odzwierciedlają rzeczywistego stanu epidemiologicznego, utrudniając prowadzenie celowanych działań profilaktycznych.  Z punktu widzenia zdrowia publicznego należy uznać to za szkodliwe – komentuje prof. Pałczyński.

Według wykazu chorób zawodowych będących załącznikiem do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych wśród alergicznych chorób zawodowych wymienić należy m.in.: 

• astma oskrzelowa,

• ostre uogólnione reakcje alergiczne, 

• alergiczny nieżyt nosa,

• zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym,

• choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi,

• alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych.

Wykaz chorób zawodowych jest katalogiem zamkniętym, co oznacza, że tylko choroby w nim określone mogą być uznane za choroby zawodowe. 

• Zaostrzenie alergii w pracy – na co uważać?

Warto jednak mieć na uwadze, że choć pierwotnie alergia nie musi mieć związku ze środowiskiem pracy, to może ono wpływać na jej zaostrzenie. 

– Zawodowa ekspozycja  na  substancje o działaniu drażniącym, stres, wysiłek fizyczny, zimne powietrze, zmienny mikroklimat wywiera również negatywny wpływ na stan kliniczny chorych z alergią i astmą o podłożu pierwotnie niezwiązanym ze środowiskiem pracy – mamy wtedy do czynienia z tzw. schorzeniami zaostrzanymi przez pracę. Uniknięcie przez chorego czynników zaostrzających jest często w praktyce niemożliwe. Uwarunkowania zawodowe należy zawsze brać pod uwagę nie tylko w przebiegu procesu diagnostycznego, ale także przy planowaniu spersonalizowanej terapii. Chory z alergią czy astmą w procesie pracy powinien być nie tylko wolny od objawów choroby, ale także zachowywać pełną sprawność psychoruchową, a sposób i częstość przyjmowania leków powinny zapewniać pełen komfort i nie interferować istotnie z wykonywaniem obowiązków zawodowych – podkreśla prof. dr hab. n. med. Cezary Pałczyński. 

W tym kontekście warto pamiętać, że alergia jako nadwrażliwość organizmu na działanie niektórych czynników nie jest klasyfikowana jako choroba zawodowa. Niemniej objawy chorobowe, które spowodowane są przebywaniem w środowisku pracy i mają związek ze specyfiką jej wykonywania, mogą przyczynić się do powstania choroby zawodowej. 

Rodzaje alergenów zawodowych

Rodzaje alergenów dzieli się ze względu na ich masę cząsteczkową. W związku z tym rozróżnia się substancje wielkocząsteczkowe i małocząsteczkowe. Jak podano w publikacji „Choroby alergiczne a środowisko naturalne i skażone” autorstwa Krystyny Obtułowicz i Grzegorza Porębskiego, wśród najczęstszych alergenów wielkocząsteczkowych, z którymi możemy mieć styczność w środowisku naturalnym, warto wskazać między innymi:

• roztocza kurzu,

• roztocza mączne,

• pyłki traw i drzew, 

• pleśnie,

• naskórki zwierząt,

• pokarmy (mleko, jaja, orzechy, mąka),

• jad owadów.

Oprócz alergenów obecnych w środowisku naturalnym, występują również alergeny w środowisku skażonym. Tutaj z kolei do alergenów małocząsteczkowych zaliczamy między innymi: 

• metale (nikiel, chrom, kobalt, platyna, żelazo),

• izocyjaniany (masy plastyczne, lakiery samochodowe oraz produkcja obuwia),

• tworzywa sztuczne,

• leki,

• lateks.

Alergia zawodowa – które profesje są najbardziej narażone?

Alergia zawodowa dotyczy pracowników, którzy w miejscu pracy narażeni są na kontakt z alergenami. W związku z tym alergik, u którego zdiagnozowana została nadwrażliwość alergiczna, wybierając miejsce pracy, powinien zwrócić szczególną uwagę na sposób i warunki, w jakich będzie wypełniał swoje zadania.

Niektóre profesje są znacznie bardziej narażone na wystąpienie alergii zawodowej ze względu na specyficzne warunki pracy i substancje, z jakimi jest ona związana.

Do grupy wysokiego ryzyka należą:

• Kosmetyczki i fryzjerzy 

Pracownicy salonów piękności w codziennej pracy mają kontakt z różnego rodzaju substancjami chemicznymi i perfumowanymi, które mogą podrażniać błonę śluzową nosa czy skórę. Na podobne czynniki narażeni są również fryzjerzy, u których reakcje alergiczne może wywołać chociażby zapach farb do włosów, lakiery i inne artykuły fryzjerskie. 

• Rolnicy i ogrodnicy

Osoby pracujące na farmach, ogrodach lub w sadach narażone są na liczne alergeny roślinne, takie jak pyłki roślin czy grzyby pleśniowe. Osoby odpowiedzialne za utrzymywanie ogrodów i zajmujące się chociażby koszeniem trawy czy strzyżeniem żywopłotów wystawione są na największy kontakt z alergenami. Podobne ryzyko zawodowe występuje również w branży florystycznej. 

• Personel sprzątający

Osoby odpowiedzialne za sprzątanie i utrzymanie czystości w biurach, szpitalach, hotelach są narażone na alergeny związane z pyłkami, kurzem, roztoczami czy pleśniami. W codziennej pracy stosują również silnie dezynfekujące środki czystości, które mogą podrażniać zarówno skórę, jak i układ oddechowy. 

• Osoby pracujące ze zwierzętami 

Weterynarze, hodowcy zwierząt czy pracownicy schronisk mogą mieć alergie na sierść zwierząt, ich włosie czy ślinę. Na bezpośredni kontakt z alergenami narażeni są nie tylko poprzez dotyk – te w dużym stężeniu unoszą się również w powietrzu. 

• Pracownicy branży budowlanej 

Osoby pracujące na budowach czy przy remontach mogą być narażone na alergeny związane z pyłem, pleśnią, roztoczami czy chemikaliami budowlanymi.

• Pracownicy ochrony zdrowia

Lekarze, pielęgniarki oraz personel medyczny w codziennej pracy mają kontakt z lekami i substancjami wykorzystywanymi w procedurach diagnostycznych – te także mogą uczulać.

• Pracownicy przemysłu drzewnego i meblowego

Osoby pracujące w tartakach, zakładach stolarskich, meblarskich i tapicerskich są narażone na alergeny związane z pyłem drewna i grzybami pleśniowymi. W codziennej pracy mają również do czynienia z różnego rodzaju substancjami malarskimi i konserwującymi, które często wykazują silne właściwości drażniące. 

Jak przystosować biuro dla alergika?

Sposób postępowania z pracownikiem z alergią zawodową w dużej mierze uzależniony jest od jej rodzaju i objawów, z jakimi się on boryka. Choć każdy pracownik, niezależnie od swojego zdrowia, zasługuje na odpowiednie warunki pracy i zrozumienie, to jednak współpraca z alergikiem będzie wymagała uwzględnienia jego szczególnych potrzeb.

Środowisko, w którym alergik wykonuje swoje obowiązki, powinno być wolne od alergenów. Ważne jest również odpowiednie przygotowanie stanowiska pracy, które powinno być zawsze czyste, dobrze wentylowane i oddalone od substancji, które mogą wywoływać reakcje alergiczne.

Zalecane jest również antyalergiczne sprzątanie biura, które wykonuje się z wykorzystaniem preparatów antystatycznych i odpowiednich technik. W tym miejscu warto wspomnieć chociażby o tzw. syndromie chorego budynku.  

Czym w praktyce przejawia się syndrom chorego budynku i po czym go rozpoznać? Postawienie diagnozy w tym przypadku jest bardzo proste – jeśli wchodząc do jakiegoś budynku i przebywając w danym pomieszczeniu, odczuwamy pewnego rodzaju dolegliwości, takie jak senność, ból głowy, kaszel, duszności czy katar, a te ustępują po opuszczeniu miejsca, możemy mówić właśnie o syndromie chorego budynku. 

Dziś możemy mówić o syndromie chorego budynku w nowoczesnym wydaniu, ponieważ ten najczęściej kojarzy się z przestrzeniami biurowymi. Przeszklone ściany, rzadkie serwisowanie klimatyzacji, brak możliwości otwarcia okien i wpuszczenia świeżego powietrza – to dzisiejsza rzeczywistość nowoczesnych biurowców. 

Pracodawca przystosowujący biuro dla alergików ma do dyspozycji wiele metod, które poprawią funkcjonowanie i komfort pracowników. Bardzo ważne jest tutaj chociażby regularna wentylacja i dopływ świeżego powietrza. W biurze przydatny będzie także oczyszczacz powietrza, który zmniejsza ilość zanieczyszczeń, przynosząc alergikowi ulgę. Ważne jest także zapewnienie odpowiedniej wilgotności powietrza – w tym pomoże nawilżacz powietrza. W organizacji przyjaznego miejsca pracy dla alergika przydatne mogą okazać się również rośliny doniczkowe. Zatem, jakie wybrać rośliny do biura? 

W miejscu pracy świetnie sprawdzi się chociażby wężownica, która ma zdolność pochłaniania szkodliwych substancji z powietrza czy skrzydłokwiat albo paproć. Unikać należy jednak roślin takich jak fikusy czy hiacynty, które mogą powodować reakcję alergiczną w postaci obrzęku czy wysypki na skórze.

Alergik na home office – o czym warto pamiętać?

Łzawiące oczy i swędzące nosy oraz cieknący katar to rzeczywistość pracownika, u którego stwierdzona została alergia zawodowa. Ta ogranicza się jednak nie tylko do murów biura, ale dochodzi do głosu również w przestrzeni domowej. Dotyka również alergików na home office. Pyłki roślin, kurz i roztocza, suche powietrze – od tego nie są wolne nasze domowe biura. Dlatego tak ważne jest, by nawet pracując w przestrzeni domowej, zadbać o odpowiednie środowisko pracy.  

Pamiętajmy, że uciążliwe objawy alergii możemy znacznie zminimalizować unikając kontaktu z alergenami. Zadbajmy więc o porządek, regularne wietrzenie pomieszczenia – unikając godzin południowych, kiedy stężenie pyłków jest największe – oraz zainwestujmy w oczyszczacz powietrza, np. wraz z nawilżaczem. Alergicy mogą również zrezygnować z zasłon i firan, które są najlepszym zbiorowiskiem drobnoustrojów wywołujących reakcje alergiczne. 

Anna Rychlewicz

Absolwentka dziennikarstwa i zarządzania mediami. Na świat patrzy przez pryzmat tego, jakimi słowami może go opisać. Słowa są także nieodłącznym elementem jej drogi zawodowej. Zajmuje się copywritingiem, redakcją oraz korektą tekstów. O rynku pracy, ubezpieczeniach, wnętrzach, podróżach, zdrowiu i modzie. Porusza tematykę społeczną oraz kryminalną. Pasjonują ją rozmowy z ludźmi. W czasie wolnym poszerza horyzonty i eksploruje otoczenie, prowadząc blog „Brzmi Znajomo”.