Czy w polskim systemie prawnym jest dopuszczalna umowa o pracę bez wynagrodzenia? Czy każdemu praktykantowi należą się pieniądze i czy dzień próbny jest płatny? W niniejszym artykule odpowiemy na te i inne pytania związane z wynagrodzeniami.
Prawo do wynagrodzenia – Kodeks pracy
Art. 13. Kodeksu pracy brzmi: „Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Warunki realizacji tego prawa określają przepisy prawa pracy oraz polityka państwa w dziedzinie płac, w szczególności poprzez ustalanie minimalnego wynagrodzenia za pracę”.
Prawo do wynagrodzenia i zasady wypłacania pensji dokładnie opisuje dział trzeci kodeksu. Stanowi m.in., że:
- Wysokość wynagrodzenia powinna odpowiadać rodzajowi pracy, kwalifikacjom pracownika, musi być ustalana z uwzględnieniem ilości i jakości świadczonej pracy (art. 78. § 1.).
- „Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę” (art. 84.).
- „Wypłaty wynagrodzenia za pracę dokonuje się co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie”. Wypłaca się je z dołu, nie później niż w ciągu 10 pierwszych dni kolejnego miesiąca (art. 85. § 1., 2.).
Warto zaznaczyć, że Kodeks pracy ma zastosowanie jedynie w kontekście stosunku pracy, a więc chroni te osoby, które wykonują swoje obowiązki na podstawie umowy o pracę. Umowy cywilnoprawne (zlecenie, dzieło, umowę agencyjną) reguluje Kodeks cywilny.
Praca bez wynagrodzenia: praktyki, staż, wolontariat
Określenia: praktykant, stażysta i wolontariusz często są stosowane zamiennie, każde z nich odnosi się jednak do innej sytuacji.
- Wolontariusz to osoba, z którą została podpisana umowa o wolontariat. Jego działania na rzecz wybranej organizacji – dobrowolne i bez wynagrodzenia – formalnie nazywa się świadczeniami, nie pracą.
- Bezpłatne praktyki studenckie to obligatoryjny punkt w planie zajęć każdej uczelni. Student obserwuje i poznaje praktyczne aspekty wybranego zawodu, przyucza się do niego. Czym innym jest umowa o praktyki absolwenckie. Może być podpisywana nie tylko z osobami, które posiadają już wyższe wykształcenie. Ta forma podlega ustawie z dnia 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich, zgodnie z która praktykantem może zostać każdy, kto ukończył co najmniej gimnazjum i nie skończył jeszcze 30. roku życia. W tym przypadku zgodne z prawem są zarówno umowa o bezpłatne praktyki, jak i umowa o praktyki z wynagrodzeniem (nie może ono przekraczać dwukrotności minimalnej płacy miesięcznie).
- Staż, zgodnie z art. 2. Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, oznacza „nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą”. Również w tym przypadku nie ma więc mowy o obowiązku świadczenia pracy, a wynagrodzenie za pracę ma formę stypendium. Staże – zgodnie z ustawą – nie powinny być zatem bezpłatne.
Rodzaje umów a zarobki
Od rodzaju podpisanej umowy zależą obowiązki pracodawcy wobec pracownika, także te związane z wypłatą wynagrodzenia. Pracowników na etacie chroni Kodeks pracy. Wciąż zdarza się, że nieuczciwi przedsiębiorcy wykorzystują dzień próbny w pracy jako okazję do niepłacenia za świadczoną w tym krótkim okresie pracę. Bywa i tak, że dzień próbny staje się próbnym tygodniem, a nawet miesiącem – bez umowy, opłacania składek, prawa do urlopu itd. Trzeba podkreślić, że takie praktyki są sprzeczne z kodeksem, ponieważ za dzień próbny także przysługuje wynagrodzenie, nawet jeśli z pracownikiem nie zostanie podpisana umowa na dłużej.
Forma umowy-zlecenia zakłada, że wynagrodzenie może być wypłacone po zrealizowaniu zlecenia, ale strony mogą też przyjąć inne ustalenia – płatność raz w miesiącu czy raz na kwartał. Elastyczna jest również umowa o dzieło. Terminy i zasady wypłaty określa się w umowie. Osoba, która wykonuje dzieło, może otrzymać wynagrodzenie w ratach albo w całości po zakończeniu pracy.
