To wcale nie miało miejsca! To był przecież niewinny żart, źle to odebrałeś. Wymyśliłaś to sobie… Nie wiesz, o czym mówisz! Jeśli bardzo często słyszymy tego typu komunikaty kwestionujące nasz zdrowy rozsądek, być może ktoś stara się nami manipulować. Gaslighting to bardzo wyrafinowana forma przemocy emocjonalnej. Warto dowiedzieć się, na czym polega i jak się przed tego typu praktykami bronić.
Gaslighting – co to?
Termin gaslighting nie ma bezpośredniego odpowiednika w języku polskim. Pochodzi ze zekranizowanej sztuki Patrica Hamiltona "Gas Light" z 1938 r., w której żona podejrzewa męża o morderstwo jego poprzedniej partnerki. Zauważa znikające nocą przedmioty, słyszy dziwne dźwięki. Małżonek usiłuje jej jednak wmówić, że to wyłącznie wymysły. Aby przekonać do tego kobietę, zapala gazowe lampy i twierdzi, że widzi je wyłącznie ona. Po pewnym czasie osamotniona w swoich przekonaniach żona zaczyna myśleć, że jest psychicznie chora.
Ofiara gaslightingu systematycznie otrzymuje sygnały, sprawiające, że zaczyna kwestionować swój sposób postrzegania świata, tego, co wie, widzi i słyszy. Traci pewność siebie, wątpi w swój rozsądek, ale też w swoje emocje. Taki stan daje manipulatorowi szerokie pole do wywierania wpływu i kontrolowania swojej ofiary.
Gaslighting w pracy – przykłady
Osoba poddawana manipulacji stopniowo przestaje ufać samej sobie, traci poczucie własnej wartości, zaczyna zastanawiać się, czy to, co widziała, jest prawdą, czy może dane zdarzenie było zupełnie inne. To prowadzi do poczucia dezorientacji, odosobnienia, zatracenie poczucia tożsamości. W ten sposób manipulator stopniowo zyskuje coraz większą władzę nad ofiarą.
Jak gaslighting przejawia się w pracy? Na co być wyczulonym? Początkowo manipulator będzie chciał wzbudzić zaufanie. Może więc pozytywnie oceniać pracownika, udzielać mu pochwał na forum. Stopniowe zmniejszanie dystansu, zwierzanie się itd. buduje grunt pod późniejszy etap. W tym miejscu zwykle następuje przekazywanie fałszywych informacji małej wagi, manipulator zarzuca swojej ofierze kłamstwa bądź urojenia. Finalnie dąży do tego, aby jego wersja wydarzeń zawsze była uznawana za prawdziwą.
Gaslighting może przejawiać się przez takie zachowania jak:
- minimalizowanie emocji ofiary w danej sytuacji albo zarzucanie jej przesadnej reakcji, nieadekwatnej do odbioru wydarzenia przez inne osoby,
- kwestionowanie pamięci ofiary, np. przez wymyślanie szczegółów, które nie miały miejsca albo zaprzeczanie, że coś się w ogóle wydarzyło,
- dyskredytowanie kompetencji ofiary, przedstawianie jej jako niekompetentnego pracownika, osoby skłonnej do konfabulacji, przekręcania faktów.
- Osoba poddawana takim praktykom czuje się zostawiona ze swoim problemem sama. Najtrudniej jest wyjść ze schematu, gdy manipulator to osoba ciesząca się powszechnym autorytetem, a jednocześnie mająca dwie twarze. Ofiary często zakładają, że nikt im nie uwierzy.
Gaslighting w miejscu pracy – jak się bronić?
Co zrobić, gdy doświadcza się gaslightingu? Jak się bronić? Konfrontacja w takich sytuacjach może być bardzo trudna. Warto jednak reagować. Na początek zadbajmy o własny dobrostan psychiczny. Wzmożony, długotrwały stres, powtarzające się sytuacje konfliktowe, zachwianie naszej wiary w siebie to bardzo trudne doświadczenia, dlatego nie wahajmy się skorzystać z pomocy specjalisty – psychologa czy psychoterapeuty.
W walce o swoje prawa przydadzą się dowody, że ktoś stara się nami manipulować – e-maile potwierdzające prawdziwą wersję wydarzeń, robienie notatek, zbieranie opinii innych pracowników. Jeśli manipulatorem jest nasz bezpośredni przełożony czy osoba z zespołu, możemy zgłosić problem wyżej – np. do zarządu firmy. Mamy też prawo dochodzić zadośćuczynienia w sądzie. Warto pamiętać, że gaslighting jest formą mobbingu w pracy.
