Współmałżonek może starać się o wypłacanie z ZUS świadczenia – emerytury lub renty – po zmarłym mężu albo żonie. Jest to tzw. renta rodzinna.
Warto zaznaczyć, że nazwa "renta rodzinna" obowiązuje niezależnie od tego, czy zmarły współmałżonek pobierał rentę, czy emeryturę.
Kiedy żona dziedziczy emeryturę po mężu?
O emeryturę po śmierci współmałżonka częściej starają się kobiety, gdyż świadczenie mężczyzn bardzo często było po prostu wyższe. Ma to związek z większymi zarobkami, a także dłuższym stażem pracy (wiek emerytalny dla pań wynosi 60 lat, a dla panów 65 lat) – co przekłada się na wysokość tzw. kwoty bazowej do emerytury.
Renta rodzinna może być wypłacana również w przypadku, gdy zmarła osoba nie miała obywatelstwa polskiego. ZUS rozpocznie procedurę związaną z przyznaniem emerytury po mężu obcokrajowcu z zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej, jeśli ten miał okresy ubezpieczeniowe lub mieszkał na terenie Unii Europejskiej bądź w kraju należącym do Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu.
Zasady wypłacania emerytury po zmarłym mężu czy żonie reguluje Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (rozdz. 2: Renta rodzinna). Zgodnie z art. 65.1.:
„Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń”. Warto pamiętać, że rentę rodzinną można uzyskać również po członku rodziny, który w chwili śmierci pobierał zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne (jeśli zmarła osoba spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy).
Emerytura po mężu dla wdowy (lub po żonie dla wdowca) to nie jedyna możliwość przewidziana w ustawie. Rentę rodzinną mogą pobierać różni członkowie rodziny (art. 67.):
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki,
• rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie
• i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
• małżonek (wdowa i wdowiec);
• rodzice (w tym ojczym, macocha i osoby przysposabiające).
Poszczególni członkowie rodziny muszą jednak spełnić warunki określone w ustawie. Emerytura po śmierci męża przysługuje wdowie, jeśli (art. 70.1.):
1) w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
Rentę rodzinną po mężu może pobierać też wdowa, która skończyła 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, ale nie później niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania wyżej wymienionych osób.
Jeśli natomiast wdowa nie miała wspólnoty majątkowej do dnia śmierci męża (lub jest to małżonka rozwiedziona), wówczas ma prawo do renty rodzinnej, ale tylko wówczas, gdy prócz spełnienia pozostałych warunków w dniu śmierci męża miała prawo do alimentów z jego strony (co zostało ustalone wyrokiem lub ugodą sądową).
A jak wygląda kwestia renta rodzinna a praca? Okazuje się, że prawo chroni wdowy, które nie spełniają powyższych warunków, ale nie mają niezbędnego źródła utrzymania. W tym przypadku współmałżonka (lub analogicznie współmałżonek) może pobierać świadczenie (art. 70.4.):
1) przez okres jednego roku od chwili śmierci męża;
2) w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci męża.
Renta rodzinna może zostać zawieszona lub zmniejszona. Świadczenie będzie wstrzymane, gdy przychód osoby uprawnionej przekroczy 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. ZUS zmniejszy rentę (o kwotę przekroczenia, ale nie więcej niż o kwotę maksymalnego zwiększenia), jeśli osoba uprawniona osiągnie przychód rzędu 70%-130% przeciętnego wynagrodzenia.
Emerytura po mężu – jakie dokumenty?
Szczegółowe wytyczne wraz z listą niezbędnych formularzy do wypełnienia znajdziemy bezpośrednio na stronie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (zakładka Renta rodzinna). Podstawowy jest wniosek ERR (Wniosek o rentę rodzinną), który można wypełnić bezpośrednio na stronie ZUS-u.
Emerytura po zmarłym mężu – wysokość
Jak podaje ZUS, renta rodzinna wynosi:
• 85% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba;
• 90% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby;
• 95% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są trzy osoby lub więcej.
Jeśli do świadczenia ma prawo kilka osób, jest ono dzielone na równe części między uprawnionych.
