Umowa o zakazie konkurencji — podstawowe informacje
Zakaz konkurencji to zobowiązanie do niepodejmowania działalności konkurencyjnej w stosunku podmiotu, z którym zostaje zawarta umowa o zakazie konkurencji (znana też jako klauzula konkurencyjna lub umowa lojalnościowa, choć nie są to jednak pojęcia tożsame). Jakie są zasady zawierania takiej umowy, jakie przepisy ją obejmują i jakie są konsekwencje jej zawarcia dla obu stron?
Umowa o zakazie konkurencji
Umowa o zakazie konkurencji może zostać zawarta między dowolnymi podmiotami:
• umowa lojalnościowa z pracownikiem, zawierana w czasie trwania stosunku pracy bądź po nim,
• zakaz konkurencji między przedsiębiorcami (w trakcie współpracy bądź po jej ustaniu)
• zakaz konkurencji w umowie o dzieło lub umowie — zlecenie (w trakcie współpracy bądź po jej ustaniu).
Różnica polega na tym, że „lojalka dla pracownika” jest regulowana Kodeksem pracy, a pozostałe formy w ramach umów cywilnoprawnych reguluje Kodeks cywilny i swoboda umów. Osobne prawo o zakazie konkurencji w Kodeksie cywilnym nie istnieje. Warto również nadmienić, że o ile zakaz pracy u konkurencji po zakończeniu pracy u pracodawcy jest zgodny z prawem, to orzeczenia sądów wskazują na to, że umowa czy oświadczenie o niepodejmowaniu działalności konkurencyjnej po zakończeniu współpracy w przypadku zleceniobiorcy może zostać podważone. Mówiąc wprost – jeśli zleceniodawca wymaga od zleceniobiorcy podpisania umowy lojalnościowej, na mocy której zleceniobiorca już po zakończeniu zlecenia, będzie musiał powstrzymywać się przed pracą dla firm konkurencyjnych i nie otrzyma za to odszkodowania, to taki zapis może zostać uznany za niezgodny z zasadami współżycia społecznego oraz spowoduje nieważność nieodpłatnego zakazu konkurencji po ustaniu umowy cywilno–prawnej.
Nie ma oczywiście przeszkód, by stosować zakaz konkurencji w umowie- zlecenie czy umowie o dzieło, w czasie obowiązywania umowy. Wzór zakazu konkurencji przy umowie zlecenie można znaleźć w Internecie.
Zakaz konkurencji w umowie o pracę
W polskim prawie pracy nie istnieje (stan na styczeń 2019 r.) zakaz podejmowania zatrudnienia dla innych podmiotów w trakcie posiadania jednej umowy o pracę. Dlatego nie istnieje coś takiego jak dorozumiany zakaz konkurencji w czasie trwania stosunku pracy. Jeśli pracodawca nie chce, by pracownik w trakcie pracy dla niego, pracował równocześnie dla konkurencji, koniecznie musi przygotować oświadczenie o zakazie konkurencji, które pracownik podpisze. Oświadczenie lojalnościowe pracownika może być podpisane wraz z umową o pracę, jak i w terminie późniejszym (np. po awansie pracownika, kiedy uzyskuje dostęp do dodatkowych informacji).
Jeśli zakaz konkurencji pracownika trwa w czasie stosunku pracy, pracodawca nie musi wypłacać pracownikowi odszkodowania, ale nie ma przeszkód, by taką dodatkową gratyfikację ustalić.
Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może być sporządzona jako odrębny dokument bądź jako klauzula o zakazie konkurencji w samej umowie o pracę. Wzór zakazu konkurencji w umowie o pracę można znaleźć w Internecie.
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy
W pewnych szczególnych sytuacjach, głównie w stosunku do pracowników posiadających dostęp do szczególnie ważnych bądź wrażliwych informacji, stosuje się zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Na mocy takiej umowy, były pracownik nie może podjąć współpracy z podmiotami konkurencyjnymi wobec byłego pracodawcy lub musi powstrzymywać się od wykonywania określonych czynności i zadań.
To, co konkretnie obejmuje zapis o zakazie konkurencji, jest uzależnione od treści umowy (zakres przedmiotowy umowy). Może dotyczyć zarówno głównej działalności pracodawcy, jak i działalności pobocznej, a nawet dopiero planowanej. Klauzula lojalności po ustaniu stosunku pracy może obejmować też wszelkie formy prowadzenia współpracy, czyli nie tylko zatrudnienie na umowę o pracę, ale również prowadzenie przez pracownika działalności gospodarczej w tym zakresie czy współpracy kontraktowej z konkurencyjnymi podmiotami. Zakres, jaki może mieć umowa lojalnościowa o zakazie konkurencji, nie może być zbyt szeroki, bo umowa może zostać podważona.
Zakaz konkurencji po rozwiązaniu umowy o pracę nie może trwać w nieskończoność. Najczęściej, klauzula lojalnościowa jest zawierana na okres roku lub 2 lat.
Zakaz konkurencji - Kodeks pracy
Przepisy o zakazie konkurencji umieszczone są w Kodeksie pracy w rozdziale II a o tytule „Zakaz Konkurencji”. Są to paragrafy w art. 101. Wskazują one bezwzględnie, że zakaz konkurencji pracownika musi być sporządzony na piśmie i powinien stanowić odrębną umowę.
Przy szukaniu informacji na ten temat warto pamiętać, że Kodeks pracy posługuje się terminem zakaz konkurencji, a nie popularnymi nazwami typu umowa lojalnościowa czy „lojalka”. W praktyce, umowy lojalnościowe to nieco szersze pojęcie – mogą obejmować bowiem również sytuację, w której pracownik jest zobowiązany do pozostania w stosunku pracy u pracodawcy przez określony czas w zamian za określone dodatkowe świadczenia (najczęściej szkolenia czy certyfikaty opłacane z funduszy pracodawcy).
Umowa o zakazie konkurencji a odszkodowanie
„Lojalka” po ustaniu stosunku pracy wiąże się z koniecznością wypłacania pracownikowi pieniędzy. Zgodnie z Kodeksem pracy (art. art. 101 § 3) takie wynagrodzenie (zwane również odszkodowaniem) wynosi nie mniej niż 25% wynagrodzenia zasadniczego, jakie pracownik otrzymywał będąc zatrudnionym. Należy je wypłacać dopóty, dopóki trwa zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Odszkodowanie jest formą zadośćuczynienia za to, że pracownik nie może swobodnie rozporządzać swoją karierą i musi powstrzymywać się od niektórych działań. Odszkodowanie może też mieć formę jednorazowej zapłaty z góry.
Uwaga! Jeśli były pracodawca nie reguluje należności, klauzula lojalności przestaje obowiązywać jedynie pracownika – może on podjąć działalność konkurencyjną. Pracodawca jest jednak nadal zobowiązany do wypłaty odszkodowania.
Naruszenie zakazu konkurencji
Złamanie umowy o zakazie konkurencji może nieść ze sobą poważne konsekwencje. Pracodawca może żądać od pracownika naprawienia szkody, jaka powstała w wyniku złamania umowy, na zasadach wynikających z Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że odszkodowanie może obejmować utracone zyski pracodawcy. W wielu przypadkach umowa lojalnościowa z pracodawcą zawiera już informacje o karze umownej, jaką pracownik będzie musiał ponieść, w przypadku, kiedy złamie zakaz konkurencji. Warto jednak pamiętać, że jeśli szkoda pracodawcy będzie wyższa niż kara umowna, to będzie on mógł domagać się wyższego odszkodowania.
