ADHD a praca – czy trudno znaleźć zatrudnienie? Gdzie szukać pracy?

Październik to miesiąc świadomości ADHD. Osoby z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi nie są jednak wyłączone z rynku pracy. Choć dorośli z ADHD często mają problem z koncentracją, dotrzymywaniem terminów, impulsywnością i podejmowaniem decyzji, charakteryzuje je także szereg mocnych stron wynikających ze specyfiki tego zespołu. Cechy te mogą okazać się przydatne w wielu zawodach i przyspieszać rozwijanie się w miejscu pracy. W jaki sposób diagnozować się w kierunku ADHD u dorosłych i jak radzić sobie z objawami zespołu nadpobudliwości w czasie pracy? Czy jest jakaś praca odpowiednia dla większości osób z ADHD?

ADHD u dorosłych 

ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (skrót od ang. attention deficit hyperactivity disorder) jest zaburzeniem neurorozwojowym, któremu towarzyszą trudności w funkcjonowaniu w wielu dziedzinach życia, w tym nierzadko w sytuacjach społecznych i w  środowisku pracy. Diagnostykę ADHD najczęściej przeprowadza się u dzieci w wieku szkolnym. Jeszcze do niedawna wśród wielu ekspertów żywe było przekonanie, że wpływ tego zaburzenia na życie dorosłe jest niewielki bądź, że z wiekiem znika ono całkowicie. W rzeczywistości jednak szacuje się, że nawet u 70 proc. osób objawy ADHD utrzymują się w wieku dojrzewania i w wieku dorosłym. Zmianie ulega jedynie obraz kliniczny i symptomy. 

Zgodnie z danymi opublikowanymi w Journal of Global Health w 2021 r. (dane pochodzą z 2020 r.) około 2,58% osób dorosłych na świecie ma zespół nadpobudliwości psychoruchowej. To daje około 139,84 mln dorosłych, u których występuje ADHD. Szacuje się też, że ADHD ma wpływ na życie około 366,33 mln dorosłych na świecie.

typy ADHD u dorosłych – OBJAWY

Naukowcy wskazują na podtypy ADHD. U mężczyzn częściej pojawia się podtyp z nadmierną impulsywnością i nadpobudliwością, natomiast u kobiet częściej diagnozuje się przewagę zaburzeń koncentracji uwagi. Nie jest to jednak regułą, co więcej, możliwe są też podtypy mieszane. W związku z tym nie wszystkie osoby cierpiące na ADHD mają cechy typowo łączone z tym zespołem, czyli np. wyraźną nadpobudliwość czy impulsywność. Zrozumienie występowania różnych typów zaburzenia jest ważne w walce ze stereotypami, a więce lepszym zrozumieniem osób cierpiących z powodu ADHD, a także lepszym jego diagnozowaniem. 

Zatem, w jaki sposób rozpoznać ADHD u osoby dorosłej? Symptomy mogą sprawiać wiele trudności w codziennym funkcjonowaniu, wpływając zarówno na sferę zawodową, jak i rodzinno-społeczną. Wśród najczęściej występujących objawów ADHD u dorosłych wymienić należy:

Symptomy związane z trudnością utrzymania uwagi:

• problemy z koncentracją,

• zapominanie o codziennych, rutynowych czynnościach,

• gubienie przedmiotow,

• dezorganizacja i problem z wykonywaniem kilku czynności naraz, 

• trudności w skupieniu i zebraniu myśli, 

• tzw. gonitwa myśli,

• częste zapominanie i rozpraszanie się,

• trudności w organizacji i planowaniu czasu,

• skłonność do odkładania rzeczy do zrobienia na później, 

• skłonność do unikania długofalowych projektów, wymagających ciągłego wysiłku,

• nieprzywiązywanie wagi do szczegółów,

Symptomy związane z nadpobudliwością:

• odczuwanie wewnętrznego niepokoju,

• potrzeba bycia w ruchu, 

• niecierpliwość,

• problem z uważnym słuchaniem drugiej osoby, skłonność do przerywania wypowiedzi innym,

• słowotok,

• skłonność do niekończenia własnej wypowiedzi,

• wahania nastrojów, wybuchowość,

• impulsywne działanie i podejmowanie nieprzemyślanych decyzji,

• trudności w komunikowaniu się i utrzymywaniu relacji z innymi, 

• niezdolność do odprężenia się,

• prowokowanie sytuacji zapewniających adrenalinę i intensywne doznania. 

Inne częste objawy towarzyszące ADHD:

• brak wiary w siebie i niskie poczucie własnej wartości, syndrom oszusta, 

• trudności z akceptacją siebie, obwinianie siebie,

Kto przeprowadza diagnozę ADHD?

Rozpoznanie ADHD wymaga współpracy psychologa i lekarza psychiatry. Osoba dorosła, która rozpozna u siebie cechy ADHD, może zgłosić się o pomoc do psychologa, który przeprowadzi procedurę opiniowania. Po przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu i testów psycholog może skierować pacjenta do psychiatry celem postawienia diagnozy klinicznej i włączenia leczenia farmakologicznego. 

W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że rozpoznanie ADHD – czy to u dziecka czy dorosłego – jest skomplikowanym procesem, który obejmuje wywiad dotyczący poszczególnych etapów rozwoju oraz zaburzeń oddziałujących na codzienne funkcjonowanie pacjenta. To dlatego celem zdiagnozowania zespołu u osoby dorosłej konieczne jest zweryfikowanie występowania objawów, które pojawiały się już w dzieciństwie. Co jeszcze warto wiedzieć w kwestii diagnozowania i radzenia sobie z ADHD? 

Według najnowszych badań istnieją silne powiązania między ADHD a zwiększonym ryzykiem stresu pourazowego czy depresją. Pamiętajmy jednak, że leczenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi u osób dorosłych jest jak najbardziej możliwe i może znacznie podnieść komfort życia. Najskuteczniejszą strategią terapii jest połączenie psychoterapii i psychoedukacji oraz leczenia farmakologicznego. 

Czytaj także: Test Gallupa online – czy warto go zrobić?

Czy ADHD jest dziedziczne?

ADHD to zaburzenie neurorozwojowe. Przyczyn jego wystąpienia upatruje się w nieprawidłowościach w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego i dysfunkcjach systemów w mózgu. Podłoże występowania tych zaburzeń od długiego czasu jest obiektem wielu badań specjalistów. Część z ekspertów wskazuje, że wśród czynników nasilających objawy ADHD możemy wymienić chociażby zaniedbania środowiskowe, nieprawidłowości w przebiegu ciąży, urazy głowy czy procesy fizjologiczne zachodzące w organizmie. Jest jeszcze jeden bardzo ważny czynnik zwiększający ryzyko wystąpienia ADHD – geny. Dziś uznaje się, że ADHD ma przynajmniej w pewnym zakresie podłoże dziedziczne – szacuje się, że nawet 80 proc. przypadków ADHD jest dziedziczone. Naukowo wskazują, że geny odpowiadają między innymi za impulsywność, nadpobudliwość i zaburzenia funkcji poznawczych. 

Czy z ADHD można pracować zawodowo?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi nie wyłącza z rynku pracy, a osoby z ADHD mogą odnosić sukcesy i rozwijać swoje pasje na ścieżce kariery. Dorosły człowiek, u którego zdiagnozowano ADHD, nadal jest jednym z kluczowych graczy na arenie zawodowej. W sposobie prowadzenia życia zawodowego wiele może jednak zależeć np. od stopnia nasilenia objawów, umiejętności dostosowania środowiska do swoich potrzeb czy dobrego wyboru ścieżki zawodowej. W ciężkich przypadkach ADHD utrudniona koncentracja w pracy bądź inne symptomy mogą okazać się sporą przeszkodą i choć nie każda profesja będzie optymalna dla osoby z ADHD, jest szereg zawodów, które pozwolą w pełni wykorzystają jej wyjątkowy potencjał.

Jakie zawody może wykonywać osoba z ADHD?

Różne pasje, zainteresowania i umiejętności. Wyjątkowe predyspozycje i talent sprawiające, że niektóre zawody pozwolą nam rozwinąć skrzydła, natomiast w innych nie będziemy w stanie wykorzystać własnego potencjału. Znalezienie zawodu, który będzie współgrał z naszymi mocnymi stronami nie zawsze jest proste. Sytuacja dodatkowo komplikuje się w momencie, gdy zdiagnozowany został u nas zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Jak w takiej sytuacji wybrać najlepsze miejsce pracy, skutecznie przejść rekrutację i odnieść sukces zawodowy?

Praca dla osoby z ADHD powinna odpowiadać jej potrzebom, ale także wykorzystywać jej możliwości i mocne strony wynikające ze specyfiki zaburzenia. Część osób z zespołem nadpobudliwości sprawdza się w przypadku zawodów, które bazują na pasji, wymagają szybkiego i intensywnego działania, ale jednocześnie przynoszą szybkie efekty. Lekarz, pedagog, policjant, detektyw, polityk, weterynarz – to tylko niektóre z profesji, w których mogą się dobrze odnaleźć osoby z ADHD.

Czytaj także: Jak sprawdzić swoją osobowość zawodową?

Osoby ze zdiagnozowanym zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi mają też sporą szansę bardzo dobrze odnaleźć się także we wszelkich zawodach wymagających kreatywności, wizjonerstwa, zdolności wyjścia poza schemat. Dobrze rozwinięta wyobraźnia, wrażliwość na bodźce – to cechy, które są niezwykle pożądane między innymi w zawodach artystycznych i twórczych. Intensywna praca w szybkim tempie w połączeniu ze świetną intuicją to idealne warunki, w których sprawdzą się osoby z ADHD. Wśród takich zawodów wymienić możemy m.in. reportera, dziennikarza radiowego, sportowca, nauczyciela, handlowca i opiekuna klienta, szefa kuchni czy adwokata. Dobrym pomysłem dla osób z ADHD może być także własny biznes, który nie tylko zagwarantuje im większą elastyczność i wolność działania, ale pozwoli także oddelegować wszystkie rutynowe i powtarzalne działania innym pracownikom.

Czy pracodawca i współpracownicy powinni wiedzieć, że pracownik ma ADHD?

Kodeks pracy jednoznacznie określa zakres danych osobowych, jakich może żądać od osoby zatrudnionej pracodawca. Nie znajdziemy wśród nich informacji dotyczących zdrowia pracownika. Te są danymi wrażliwymi, w związku z czym podlegają szczególnej ochronie. Co więcej – RODO zabrania przetwarzania informacji o zdrowiu osoby zatrudnionej. 

W związku z powyższym pracownik nie ma obowiązku ujawniania pracodawcy informacji o zdiagnozowaniu u niego ADHD. Może jednak to zrobić z własnej woli. Warto mieć na uwadze, że niekiedy uświadomienie pracodawcy i współpracownikom specyfiki  zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi może przynieść wiele korzyści. ADHD wpływa nie tylko na konkretną osobę, ale i jej otoczenie. Wiedza pracodawcy czy współpracowników na temat zespołu nadpobudliwości daje większą przestrzeń i szansę na zrozumienie sposobu postępowania pracownika. Dla osoby z ADHD wsparcie w radzeniu sobie z pewnymi przeszkodami w miejscu pracy jest niezwykle ważne i pozwala zminimalizować wpływ zaburzenia na zdolność do pracy, tempo pracy i jej efektywność.

Świadomość pracodawcy o zdiagnozowanym ADHD u pracownika pozwoli lepiej zrozumieć okoliczności, jakie mogą mieć wpływ na efektywność jego pracy. Dzięki temu pracownicy mogą otrzymać wsparcie odpowiednie dla osób z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Pracodawca może np. dostosować się do ich potrzeb w kwestii godzin pracy, miejsca, sposobu rozliczania się z efektów czy wykorzystywanych narzędzi pracy.

ADHD – czy przeszkadza w pracy?

ADHD wpływa nie tylko na daną osobę, ale także jej otoczenie. W perspektywie zawodowej może okazać się ono uciążliwe. Pracownik z ADHD może mieć problem z zarządzaniem własnym czasem, organizacją i dostosowaniem się do sztywnych reguł panujących w organizacji. Może mieć tendencję do prokrastynacji, odkładania wszystkiego na ostatnią chwilę i w związku z tym duże trudności z dotrzymywaniem terminów. Typowe dla ADHD jest także rozpoczynanie wielu zadań i problem z ich zakończeniem, a także niechęć do długoterminowych projektów. 

Nadpobudliwość, spowolnienie, problem z koncentracją uwagi czy niecierpliwość również nie ułatwią pracownikowi wypełniania wielu obowiązków zawodowych, szczególnie tych wiążących się z koniecznością dłuższego skupienia uwagi bądź rutynowych i monotonnych. Może mieć on problem ze zrozumieniem zasad pracy w zespole i niezbyt dobrze znosić krytykę. Z drugiej strony osobę z ADHD często cechuje perfekcjonizm – niestety nie zawsze zdrowy. Nie zmienia to jednak faktu, że osoby z ADHD mogą być doskonałymi pracownikami, którzy sprawdzą się przede wszystkim w zawodach twórczych i kreatywnych, angażujących wyobraźnię i wizjonerskich, w tym w wielu dziedzinach ścisłych. Poznanie osobistych preferencji, dysponowanie narzędziami, które ułatwią codzienne funkcjonowanie oraz wypracowanie mechanizmów ułatwiających koncentrację, to droga do sukcesu zawodowego pracownika z ADHD. 

Czytaj także: Twoja strefa geniuszu – czym jest? Jak ją znaleźć?

ADHD w pracy – jak się skoncentrować i radzić sobie w prowadzeniu kariery?

W walce z objawami ADHD pomóc może oczywiście wspomniana wcześniej psychoterapia. Bardzo skuteczna może okazać się też farmakoterapia. Nie zapominajmy jednak, że bardzo często sami jesteśmy w posiadaniu narzędzi, za pomocą których możemy wykonać krok w kierunku lepszego życia.

Jak na co dzień dostosować swoje środowisko i jakie wyrabiać u siebie nawyki pomagające funkcjonować? Podstawowym sposobem dla osób, które mają problem z organizacją i dotrzymywaniem terminów jest przede wszystkim wyznaczanie sobie celów – zarówno w skali każdego dnia, jak i tygodnia. Warto więc zacząć prowadzić kalendarz, by na bieżąco móc weryfikować postęp prac i pilnować terminów. W przypadku dużych projektów sprawdza się dzielenie ich na mniejsze części i wykonywanie ich krok po kroku oraz wyznaczanie dat pośrednich. Kluczowa jest także priorytetyzacja zadań i szacowanie, ile czasu może zająć nam wykonanie każdego z nich. Są to metody powszechnie stosowane w zarządzaniu projektami w środowisku biznesowym, które mogą także pomóc osobom z ADHD.

Nie zapominajmy także, że ADHD towarzyszy duża wrażliwość na bodźce. Celem ułatwienia skupienia, warto zatem zadbać o eliminowanie wszelkich źródeł rozpraszaczy. W zebraniu myśli pomocne okażą się także mikroprzerwy w pracy, których dana osoba powinna ściśle się trzymać, np. ustawić sobie alarm informujący o przerwie. Może to być np. pauza za zrobienie herbaty czy chociażby krótki spacer. Nie bez znaczenia jest także organizacja przestrzeni, w której pracujemy. Warto dostosowywać miejsce pracy tak, byśmy nie mieli bezpośredniego, łatwego dostępu np. do telefonu (jeśli jest zbędny w pracy) czy chociażby pewnych witryn internetowych (sprawdzą się blokady).

Anna Rychlewicz

Absolwentka dziennikarstwa i zarządzania mediami. Na świat patrzy przez pryzmat tego, jakimi słowami może go opisać. Słowa są także nieodłącznym elementem jej drogi zawodowej. Zajmuje się copywritingiem, redakcją oraz korektą tekstów. O rynku pracy, ubezpieczeniach, wnętrzach, podróżach, zdrowiu i modzie. Porusza tematykę społeczną oraz kryminalną. Pasjonują ją rozmowy z ludźmi. W czasie wolnym poszerza horyzonty i eksploruje otoczenie, prowadząc blog „Brzmi Znajomo”.