Polacy znajdują się w czołówce najbardziej zapracowanych osób w Europie – wynika z raportu OECD Employment Outlook 2021. Więcej od Polaków pracują jedynie Maltańczycy, Grecy, Rumuni i Chorwaci. Wielu z nas spędza dodatkowy czas w pracy, biorąc nadgodziny lub wykonując zadania, które nie należą do naszych obowiązków. W efekcie doświadczamy permanentnego stresu i przemęczenia, a także pogorszenia stanu zdrowia – zarówno psychicznego, jak i fizycznego. Na końcu tej drogi stoi wypalenie zawodowe. Jakie są przyczyny wypalenia zawodowego i jakie zawody znajdują się w grupie wysokiego ryzyka?
Spis treści
- Czym jest wypalenie zawodowe?
- Kogo może dotyczyć problem wypalenia zawodowego?
- Przyczyny wypalenia zawodowego
- Symptomy wypalenia u pracownika
- Zapobieganie i leczenie wypalenia zawodowego
- Zawody najbardziej narażone na wypalenie zawodowe
- Wypalenie zawodowe podstawą do L4
- Syndrom burnout okiem eksperta
- Syndrom wypalenia zawodowego – NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA
Czym jest wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe, nazywane także syndromem burnout, to pojęcie, które w latach 70. wprowadził amerykański psychiatra Herbert Freudenberger. Wśród grona osób zaangażowanych w działalność wolontaryjną zauważył on pewną zależność – osoby, które mocno angażowały się w czynności charytatywne, po pewnym czasie doświadczały wyraźnego spadku motywacji i utraty entuzjazmu, który towarzyszył im na początku drogi. Efektem tego było również wystąpienie psychosomatycznych reakcji organizmu.
To właśnie Freudenberger jako pierwszy opisał syndrom wypalenia zawodowego charakteryzujący się poczuciem psychicznego i fizycznego wyczerpania, niecierpliwością i nadmierną skłonnością do irytacji, poczuciem bezradności, rozczarowania i utraty złudzeń. Wszystko to łączyło się także m.in. z cynizmem i poczuciem chronicznego znudzenia, skłonnością do izolowania się, tłumienia własnych emocji, a nawet depersonalizacją.
Odpowiadając zatem na pytanie, co to wypalenie zawodowe, należy wyjaśnić, że jest to stan fizycznego i emocjonalnego wyczerpania, u podstaw którego leży silny stres związany z wykonywaniem obowiązków zawodowych.
Pamiętaj!
Wypalenie zawodowe to zespół emocjonalnych i fizycznych cech, powstałych wskutek długotrwałego stresu w życiu zawodowym. Wypalenie sprowadza się do wyczerpania psychicznego i fizycznego, związanego z wykonywaną pracą zawodową.
Kogo może dotyczyć problem wypalenia zawodowego?
Wypalenie zawodowe i objawy, które mogą o nim świadczyć, najczęściej sprowadzają się do emocjonalnego wycieńczenia, utraty motywacji i zapału do pracy, a także poczuciem utraty kontroli nad wykonywanymi obowiązkami. Praca nie przynosi już satysfakcji. Co istotne – syndrom wypalenia zawodowego może dotknąć każdego – niezależnie od zawodu czy stanu emocjonalnego, jednak szczególnie narażone są osoby, które dotychczas charakteryzowały się wyjątkowym zaangażowaniem i motywacją do wykonywania obowiązków zawodowych.
Warto zaznaczyć, że syndrom wypalenia jest swego rodzaju odpowiedzią na zmęczenie wspomnianymi obowiązkami zawodowymi i przewlekły stres, ale może być także spowodowany rutyną czy nudą w pracy, ciągłym wykonywaniem obowiązków poniżej kompetencji zawodowych i niedocenianiem przez pracodawcę. W efekcie wyczerpanie zawodowe może przełożyć się nie tylko na sferę zawodową, ale może również oddziaływać na sferę emocjonalną, fizyczną czy mieć ogromny wpływ na codzienne relacje międzyludzkie.
Czytaj także: Syndrom gotującej się żaby w pracy – na czym polega?
Przyczyny wypalenia zawodowego
Wiedząc już, co to jest wypalenie zawodowe, warto bliżej przyjrzeć się przyczynom, jakie mogą do niego prowadzić. Przede wszystkim jest to zjawisko psychologiczne, na które może składać się wiele czynników. Zatem, jakie są przyczyny wypalenia zawodowego?
Wypalenie zawodowe i definicja syndromu bardzo często przywodzi na myśl zaburzenie funkcjonowania jednostki w świecie, którego efektem jest ogólne zniechęcenie czy zmęczenie fizyczne. Pamiętaj jednak, że syndrom wypalenia stanowi o wiele głębszy problem, niż spadek energii i chęci do pracy.
Do pośrednich i bezpośrednich źródeł wypalenia zawodowego należą m.in.:
-
wykonywanie zawodu wymagającego bliskiego kontaktu interpersonalnego i zaangażowania emocjonalnego,
-
wysoki poziom stresu w miejscu pracy wynikający z nadmiaru obowiązków zawodowych czy atmosfery w miejscu pracy,
-
wysokie zaangażowanie w pełnione obowiązki zawodowe,
-
praca pod nieustanną presją czasu,
- praca poniżej kompetencji i brak satysfakcji w wykonywanej pracy, brak wyzwań i okazji do podnoszenia kwalifikacji,
-
niezadowolenie z siebie, zbyt duże wymagania stawiane samemu sobie i zachwiane poczucie własnej wartości,
-
brak sukcesów adekwatnych do zaangażowania w pełnienie obowiązków służbowych,
-
nieustanne dążenie do perfekcjonizmu,
- toksyczne relacje ze współpracownikami, brak zaufania.
Pamiętaj!
Stres i wyczerpanie zawodowe bardzo często związane są z wykonywaniem pracy wymagającej szczególnych umiejętności interpersonalnych, np. uważnego słuchania, wysokiej empatii i cierpliwości, ale także dyskrecji.
Pamiętajmy jednak, że wypalenie w pracy może mieć także związek ze środowiskiem pracy czy chociażby sposobami jej wykonywania. Wpływ na zniechęcenie i wyczerpanie ma także rutyna w pracy. Choć nie będą to główne przyczyny wypalenia zawodowego, mogą złożyć się na szereg czynników prowadzących do syndromu burnout.
Symptomy wypalenia u pracownika
Brak zaangażowania emocjonalnego i chęci do pracy – w powszechnej opinii to podstawowe symptomy wypalenia zawodowego. W rzeczywistości wypalenie w pracy jest o wiele bardziej złożonym problemem, który oddziałuje na różne sfery naszego życia. Bardzo często, gdy dotyka nas problem obniżonej motywacji, a każde wyjście do pracy wiąże się z poczuciem niezadowolenia, mówimy właśnie o wyczerpaniu spowodowanym wypaleniem. Pamiętajmy jednak, że brak chęci do działania, ogólny spadek satysfakcji wykonywanymi obowiązkami, zobojętnienie czy niechęć do pracy to nie wszystkie komponenty zespołu wypalenia. Jakie jeszcze oznaki wypalenia zawodowego możemy zaobserwować na różnych jego stadiach?
-
Chroniczne zmęczenie
Zespół przewlekłego zmęczenia jest stanem skrajnego wyczerpania organizmu i uporczywego zmęczenia. Jest to klinicznie zdiagnozowany stan, który nie ustępuje nawet po odpoczynku. Chroniczne zmęczenie bardzo często przejawia się ciągłym brakiem energii, przewlekłymi bólami głowy, sennością, ale i problemami ze snem.
-
Kłopoty ze snem
Permanentny stres, jakiego możemy doświadczać w związku z wykonywanymi obowiązkami służbowymi, nie ogranicza się jedynie do pola zawodowego. Wypalenie zawodowe i objawy, które mogą o nim świadczyć, często oddziałują na nasze życie prywatne, znacznie zmniejszając jego komfort. Jednym z symptomów wypalenia zawodowego mogą być problemy ze snem. Trudności w zasypianiu, budzenie się w ciągu nocy czy bardzo wczesne wstawanie – to oznaki tego, że nasz organizm nie radzi sobie z obciążeniem, jakie na niego nakładamy. Co więcej – kłopoty ze snem będą dodatkowo potęgować uczucie zmęczenia, które jest nieodłączną oznaką wypalenia w pracy.
Doraźnym sposobem na senność w pracy może być drzemka. Czy pracodawcy się na nią godzą i dlaczego drzemka w pracy jest przyjaciółką wydajności?
-
Problemy z koncentracją
Zastanawiasz się, jakie objawy przemęczenia powinny dać Ci do myślenia? Wypalenie związane z pracą prowadzące do pewnego rodzaju wyczerpania emocjonalnego przekłada się na wspomniane wyżej problemy ze snem i chroniczne zmęczenie. To wszystko z kolei prowadzi do problemów z koncentracją. Bardzo często zmęczenie psychiczne i fizyczne – typowe dla syndromu wypalenia – prowadzi właśnie do niemożliwości skupienia się na wykonywanych zadaniach. W efekcie niemożliwe staje się też zmotywowanie i zaangażowanie w swoją pracę.
-
Wahania nastroju
Huśtawka nastrojów zaburza nasze codzienne funkcjonowanie. Nadmierna drażliwość czy smutek i przygnębienie, które nie mają wyraźnej przyczyny, przeplata się tutaj ze spokojem i ogólną wesołością. Choć nagłe zmiany stanu emocjonalnego bardzo często są wynikiem gospodarki hormonalnej, stoi za nimi także nasz tryb życia.
Zapobieganie i leczenie wypalenia zawodowego
-
Co może zrobić pracownik?
Warto zwrócić uwagę na fakt, że niektóre objawy zachwiania zdrowia psychicznego mogą świadczyć o różnorodnych problemach zdrowotnych. Skąd zatem wiedzieć, że to naprawdę wypalenie zawodowe, a nie na przykład syndrom chronicznego zmęczenia? Warto obserwować siebie, to, jak radzimy sobie ze stresem, reagujemy na innych ludzi czy radzimy sobie z trudnościami. Czy wciąż odczuwamy satysfakcję z wykonywanej pracy? Po zauważeniu pierwszych objawów warto pójść na konsultację psychologiczną, terapeutyczną. Zdecydowanie łatwiej jest zapobiegać wypaleniu zawodowemu niż je leczyć.
Sprawdź także 10 sposobów na wypalenie zawodowe.
-
Co może zrobić pracodawca?
W profilaktyce zdrowia psychicznego u pracowników ogromne znaczenie ma postawa samego pracodawcy. To od niego zależy, czy pracownicy będą mieli warunki, by zadbać po swój dobrostan. Work-life balance, odpowiedni system motywacyjny, adekwatne do możliwości zatrudnionych obciążenie obowiązkami i dbanie o dobre relacje przełożonych z podwładnymi to podstawowe zadania szefa.
Co można jednak zrobić, gdy u pracownika pojawią się symptomy wypalenia zawodowego? Na pewno warto przeprowadzić szczerą rozmowę w cztery oczy i sprawdzić, jakie są potrzeby zatrudnionego, czy widzi on możliwość poprawy swojej sytuacji. Ważne, by wiedział, że nie pozostaje ze swoimi problemami sam. Być może dobrym rozwiązaniem będzie odciążenie z obowiązków bądź propozycja dłuższego urlopu tzn. sabbatical. Warto jednak pamiętać, że to sam pracownik musi odnaleźć właściwe sposoby na wypalenie zawodowe i to od niego zależy, czy sobie z tym stanem poradzi.
Zawody najbardziej narażone na wypalenie zawodowe
Problem wypalenia zawodowego dotyczy coraz większej grupy osób. Według różnych badań, z wypaleniem w pracy boryka się od 23 do 35 proc. polskich pracowników. Warto jednak wiedzieć, że jest pewna grupa zawodów, które są najbardziej narażone na wyczerpanie zawodowe. Co ważne – do tego bardzo często prowadzi wyczerpanie emocjonalne, które jest typowe dla osób pracujących w zawodach wymagających intensywnych kontaktów z innymi ludźmi, a jednocześnie obciążone są silnymi doznaniami emocjonalnymi. Wśród takich zawodów możemy wyróżnić chociażby pracowników ochrony zdrowia, opieki społecznej czy wymiaru sprawiedliwości. Obciążeni ryzykiem wypalenia w pracy spowodowanym długotrwałym stresem są także nauczyciele i inne osoby pracujące w sekorze edukacji.
Pamiętaj!
Na wypalenie zawodowe najbardziej narażone są osoby pracujące w zawodach wymagających intensywnych kontaktów interpersonalnych.
Skąd w ich przypadku tak duże ryzyko wystąpienia wypalenia zawodowego? Przyczyny takiego stanu rzeczy związane są przede wszystkim z koniecznością stałej gotowości do podejmowania trudnych i obciążających psychicznie decyzji czy uczestniczenia w życiu i problemach innych ludzi.
Wypalenie zawodowe podstawą do L4
Złe samopoczucie psychiczne może być powodem do uzyskania zwolnienia lekarskiego od lekarza psychiatry. A jak wygląda to w przypadku wyczerpania zawodowego? Czy wypalenie zawodowe jest podstawą do wystawienia L4? Choć pojęcie wypalenia zawodowego jest powszechnie znane, kwestia zwolenia z powodu syndromu wciąż jest problematyczna.
Dopiero w 2019 roku WHO zatwierdziło wypalenie zawodowe jako oficjalną diagnozę medyczną i wpisała tę przypadłość do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11). Warto jednak zaznaczyć, że wypalenie zawodowe w tym przypadku nie jest traktowane jako jednostka chorobowa, a syndrom mogący negatywnie oddziaływać na zdrowie pracownika. Zostało ono umieszczone w sekcji 24 klasyfikacji WHO obok takich przesłanek, jak chociażby trudności związane z bezrobociem czy trudności dotyczące warunków zatrudnienia. Co to oznacza w praktyce?
Pamiętajmy, że o wystawieniu zwolnienia z pracy decyduje lekarz. Tego rodzaju dokument musi jednak zawierać właściwy kod choroby. To właśnie dlatego uznanie wypalenia zawodowego za chorobę, która byłaby podstawą do wystawienia L4, wymagałoby zmiany regulacji prawnych. Wobec tego, pracownicy nadal nie mogą otrzymać L4 na wypalenie w pracy, a podyktowane jest to między innymi koniecznymi pracami legislacyjnymi nad regulacjami dotyczącymi wypalenia. Przewiduje się, że zwolnienia lekarskie, dla których podstawą byłby syndrom wypalenia w pracy, będzie można otrzymać najwcześniej dopiero w 2024 roku.
Pamiętaj!
ZUS może podważyć zwolnienie lekarskie wystawione z powodu wypalenia zawodowego. Wynika to z zakwalifikowania problemu jako syndromu, ale nie jako jednostki chorobowej. Wyczerpanie zawodowe jest jedynie czynnikiem mogącym wpłynąć na stan zdrowia pracownika, ale nie jest traktowane jako choroba będąca podstawą do zwolnienia lekarskiego.
Warto jednak zauważyć, że lekarz w dalszym ciągu ma prawo wystawić pracownikowi zwolnienie lekarskie z powodu innych schorzeń wynikających z pełnienia obowiązków zawodowych.
Syndrom burnout okiem eksperta
Wypalenie zawodowe ma kilka etapów. O syndrom burnout zapytaliśmy psycholog Joannę Sylwester z Regionalnego Ośrodka Metodyczno-Edukacyjnego „Metis" w Katowicach.
Joanna Sylwester: Bardzo często wypalają się osoby, które wybijają się ponad przeciętność i przykładają się do swoich obowiązków oraz w wysokim stopniu są zorientowane na pracę.
Psycholog zwraca uwagę na fakt, że proces wypalania się następuje zwykle w kilku etapach.
Joanna Sylwester: Objawy przypominają początkowo zwykłe przemęczenie: bóle głowy, bezsenność, mniejsze pokłady energii. Wiele osób wie, że coś z nimi nie tak i rozpaczliwie próbuje się ratować, np. unikając stresujących ich sytuacji lub osób. Jeśli ten stan się przedłuża, to następuje kolejna faza, czyli trwała zmiana w systemie postaw i zachowań. Gdy zabraknie fachowej pomocy, pracownik może rzucić pracę albo nawet zmienić zawód.
Każdy lubi mieć poczucie, że robi coś ważnego i pożytecznego. W codziennej pogoni zapominamy często o tym, co nas na początku pociągało w danym zawodzie.
Opisane symptomy, takie jak narastające poczucie beznadziejności i bezradności w pracy, mogą się przenosić także na inne sfery życia i prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości. W przypadku wypalenia zawodowego konieczna może być pomoc psychologa lub psychoterapeuty, który pomoże nauczyć się, jak lepiej kontrolować stres oraz odnaleźć sens w pracy.
Joanna Sylwester: Każdy lubi mieć poczucie, że robi coś ważnego i pożytecznego. W codziennej pogoni zapominamy często o tym, co nas na początku pociągało w danym zawodzie. Pracuję dużo z nauczycielami i widzę, jak warsztat lub indywidualna rozmowa mogą sprawić, że na nowo odkrywamy sens tego, co robimy.
Zdaniem specjalistki ważne jest także szukanie wsparcia poza pracą, u osób najbliższych, członków rodziny oraz przyjaciół.
Joanna Sylwester: By uniknąć problemów warto się zastanowić nad własnym charakterem. Osoby, które dążą do perfekcjonizmu za wszelką cenę, unikają ryzyka, mają niską samoocenę, czy nie wierzą w siebie, mają większą szansę wypalić się w pracy. Warto przemyśleć nasze relacje z innymi. Praca z ludźmi wiąże się z dużym wysiłkiem, zwłaszcza jeśli nie można sobie pozwolić na pokazanie prawdziwych emocji, np. w profesji sprzedawcy, dziennikarza czy psychologa. Przedstawiciele takich zawodów potrzebują odskoczni, w której będą mogli być sobą. Ale kontakty z ludźmi oparte na akceptacji, bliskości i zrozumieniu to także duża szansa, pomagają obniżyć poziom stresu. Wreszcie, należy sprawdzić warunki w pracy. Niezdrowa kultura pracy w firmie, niejasny podział obowiązków, nadmierne wymagania, konflikty ze współpracownikami czy apodyktyczny szef mogą być źródłem poważnego stresu i odebrać radość życia zawodowego.
Syndrom wypalenia zawodowego – NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA:
-
L4 na wypalenie zawodowe – jak długo?
Lekarz może wystawić zwolnienie lekarskie na różnego rodzaju schorzenia wynikające z pełnienia obowiązków zawodowych, natomiast wypalenie zawodowe nie jest traktowane jako jednostka chorobowa będąca podstawą do wystawienia L4. Zwolnienie od psychiatry może trwać maksymalnie 182 dni. W tym czasie choremu przysługuje wynagrodzenie chorobowe i zasiłek chorobowy. Po upływie 182 dni, można ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne na okres maksymalnie 12 miesięcy.
-
Wypalenie zawodowe L4 – kto wystawia?
Chroniczny stres, wyczerpanie emocjonalne i niechęć do pracy może przełożyć się na złe samopoczucie psychiczne. To z kolei może być powodem do uzyskania zwolnienia lekarskiego od lekarza psychiatry. Samo wypalenie zawodowe nie jest traktowane jako choroba będąca podstawą L4.
-
Leczenie wypalenia zawodowego
Osoby, które zmagają się z objawami wypalenia zawodowymi, powinny zadbać przede wszystkim o higienę pracy. Pierwszym krokiem jest zmiana warunków pracy oraz znalezienie równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym. Pamiętajmy, że leczenie wypalenia zawodowego powinno odbywać się przy profesjonalnej pomocy psychologa lub psychoterapeuty. W przypadku niepokojących objawów warto udać się do centrum zdrowia psychicznego bądź zgłosić się do internisty.
